فهرست

شناخت خدا ونعمتها

ایمان وعمل

غفلت وگناه

توبه

شرایط توبه وقبولی آن
«بسمه تعالی »
1- شناخت نعمتها

خداوند مهربان از راه رحمت ومحبت ولطف وعنایت ، انسان را لایق آراسته شدن به نعمت های نموده که درپهن دشت هستی هیچ یک ازموجودات ، حتی فرشتگان مقرب را بدین صورت شایستگی ولیاقت نداده .

کسانیکه ما را از وجود فرشتگان آگاه کرده اند گفته اند که فرشتگان موجوداتی هستند که ازعقل محض آفریده شده اند ، از اندیشه وفکر محض آفریده شده اند ، یعنی در آنها هیچ جنبه خاکی ، مادی ، شهوانی ، غضبی ، ومانند اینها وجود ندارد . همچنانکه حیوانات صرفاً خاکی هستند واز آنچه قرآن ، آن را روح خدایی معرفی می کند بی بهره اند واین انسان است که موجودی است مرکب از آنچه در فرشتگان وجود دارد واز آنچه درخاکیان موجود است . هم ملکوتی هم ملکی ، هم علوی است و هم سفلی بعدی گوید یک گروه از نور مطلق آفریده شده اند و یک گروه دیگر ، که مقصود حیوانات است ازخشم و شهوت آفریده شده اند وخدا انسان را مرکب آفرید .

پس انسان کامل همچنانکه با یک حیوان کامل متفاوت است با یک فرشته کامل نیز متفاوت است تفاوت انسان { با فرشته یاحیوان } به دلیل همان ترکیب ذاتش است که در قرآن آمده است .

« إنّا خَلَقْنا الْإ نسنَ مِن نّطْفَةٍ أمْشاج ٍ بنبتلیهِ …» ( سوره انسان آیه 2) ومقصود این است که استعداد های زیادی به تعبیر امروز در ژنهای او هست ، انسان به مرحله ای رسیده است که ما او را مورد آزمایش قرار می دهیم یعنی به حدی ازکمال رسیده که ما او را آزاد ومختار آفریدیم و لایق وشایسته تکلیف وآزمایش وامتحان ونمره دادن قرار دادیم ولی وجودهای دیگر چنین شایستگی را ندارد .

ازاین بهتر وزیباتر ، آزادی واختیار انسان وریشه و مبنای آن را نمی شود بیان کرد ، او را مورد آزمایش قرار دادیم ، راه را به او نمایاندیم آنوقت این خود اوست که باید راه خویشتن را انتخاب کند . ( از کتاب انسان کامل نوشته مرتضی مطهری ص 40)

فرصت ها را غنیمت بشمارید ، فرصتها همچون ابر بهاری می گذرند ، دراین گذرگاهها عمرتان نسیم های رحمتی از جانب خدایتان درحال وزیدن است ، توجه ! توجه ! که خود رادرمعرض آن نسیم ها قرار دهید تابی بهره نمایند .

یأس از رحمت خدا کفر است و ایمن بودن از مکر خدا هم خسران است .

مکر خدا یعنی تقدیر است و تدبیرات حکیمانه پنهانی که خدا دارد وما از آن اطلاعی نداریم .

امام علی (ع) در قسمتی از نامه ای که به فرزندش امام حسن (ع) در سال (38) هجری وقتی ازجنگ صفین باز می گشتند در مورد نشانه های رحمت الهی می فرمایند :

بدان خدایی که گنج های آسمان وزمین در دست اوست به تو اجازه درخواست داده و اجابت آن را به عهده گرفته است ،تو را فرمان داده که از او بخواهی تا عطا کند ،درخواست رحمت کنی تا ببخشاید وخداوند بین تو وخودش کسی را قرار نداده تا حجاب وفاصله ایجاد کند وتو را مجبور نساخته که به شفیع وواسطه ای پناه ببری ودر صورت ارتکاب گناه در توبه را مسدود نکرده است ، ودر کیفر تو شتاب نداشته ودر توبه وبازگشت برتوعیب نگرفته است .

{حال انسان با شناخت واقعی اینگونه می گوید : خدایا نعمت یقین وخوش گمانی به خودت را روزی من قرار بده ، امید به خودت را درقلبم جایگزین گردان وامیدم را از غیر خودت قطع کن ، تا به غیر تو امید وار نباشم و جز تو ، به کسی اطمینان نکنم ووابسته نگردم } .

درقسمتی از خطبه 143 حضرت علی (ع) این سخنرانی را درمراسم نماز باران در شهر کوفه ایراد فرمودند : « از پروردگار خود آمرزش بخواهید که آمرزنده است ، برکات خود را از آسمان بر شما فرومی بارد وبابخشش اموال وفرزندان شما را یاری می دهد وباغستان ها ونهرهای پر آب در اختیار شما می گذارد .»

اندیشمندان به تمام نعمت هایی که دراختیار دارند با چشم عقل وبینایی قلب می نگرند تا وجود نعمت دهنده را در کنار نعمت لمس کنند ، وفواید نعمت را بیابند واز نعمت به همان صورت که پدید آورنده نعمت خواسته استفاده کنند .

خواجه نصیرالدین طوسی که معروف به استاد بشر وعقل حاوی عشر است ، بنا به روایت علامه مجلسی دررابطه با حقیقت شکر می فرماید : شکر شریف ترین وبرترین کارهاست وباید بدانید که شکر روبه رو شدن با نعمت بوسیله گفتار وعمل ونیت است .

2- ایمان وعمل

« وَلا تَهِنُوا ولا تَحْزَنُواْ وَ أَنتُم اْلأعْلَوْنَ إن کُنتُم مُّؤمِنینَ »

( سستی نورزید واندوهگین نباشید چرا که شما اگر مومن باشید ، برترید ) ( سوره آل عمران آیه 139) .

( یعنی شما باید با داشتن سرمایه ایمان برترین امت های جهان باشید . تحصیل علم تقوی برهمگان واجب عینی است . منظور ازعلم تقوی که عبارت از علم به اوامر ونواهی وتکالیفی است که انسان باعمل به انها ازعذاب خدا رهایی می یابد . به همین دلیل بر تمام افراد مسلمان واجب است که مسائل اعتقادی واحکام عملی رافراگیرند .

در روایات برای تشویق و ترغیب مسلمانان به تحصیل علم ، ثوابهای عظیمی ذکرشده است. در این راستا لازم است ما علم به احکام پیدا نماییم ودر این راه تلاش نماییم ، سپس حدود اعمال و ثواب را بشناسیم ، در واقع حلال وحرام الهی را بدانیم .

خداوند بنا به علم وحکمت خودبرای صلاح بندگان احکام ودستورهایی را مقرر ساخته که به آنها شرع گفته می شود شرع یا شریعت راه حکمت آمیزی است که خدای علیم و حکیم برای بندگان قرار داده است وبر ماست که هر چه بیشتر از این فرمانهای حکیمانه اطاعت کنیم تا شایسته رحمت بیکران پروردگار شویم وفایده عمل به احکام شرعی در دنیا و آخرت به ما برسد . اگر خوب بیندیشیم نشانه های علم وحکمت را دراحکام الهی می یابیم .

شاید نقش ایمان را در بهبود روابط اجتماعی را اینگونه یاد آور شویم که هر فردی خود را متعهد و مسئول اجتماع خویش بشمارد ودر سری ترین نهانخانه ها ، همان تقوی وعفاف از آنها بروز کند که در ملأ عام آنچه بشر امروز به طریقی اولی بشر فردا را وحدت وجهت می بخشد و آرمان مشترک می دهد وملاک خیر وشر ، وباید ونباید برایش می گردد ، یک فلسفه زندگی ، انتخابی آگاهانه ، آرمان خیر مجهز به منطق وبه عبارت دیگر ، یک ایدئولوژی جامع وکامل است .

اعتقاد وایمان به خدا از طرفی وعمل کردن به مقررات وقوانین متناسب با آن در مسیر زندگی دیده نامیده می شودکه همان روش زندگی است واز آن جدائی ندارد .

تعدی از حدود خدا ظلم است وظالم جهنمی است کلام نورانی وحی می فرماید:

( دین خدا حدود دارد وتعّدی از حدود دین تباهی زندگی در دنیا و آخرت به بار می آورد).

(سوره الطلاق آیه1 )

پس عقل خود را به کار اندازیم ، عقل ادراکاتش محدود است ووحی دامنه اش بسیار وسیع است ، پس راه شناخت واقعی ورسیدن به سعادت مطلوب ، ایمان وعمل است .

3- غفلت وگناه

روایت شده مردی به محضر حضرت حسین (ع) شرفیات شد وعرض کرد : مردی گنهکارم ودر برابر گناه صبر وطاقت ندارم ، مرا موعظه کن . حضرت به او فرمودند : پنج چیز را انجام بده ، بعد از آن هر گناهی را خواستی مرتکب شو اول : رزق خدا را نخور، هر گناهی را انجام بده ، دوم : از ولایت خدا خارج شو ، سپس هر گناهی را خواستی انجام بده . سوم : جایی را به طلب که خداوند تو را نبیند ، آنگاه گناه کن چهارم : وقتی ملک موت برای گرفتن جانبت آمد او را از خود دفع کن ، سپس گناه انجام بده . پنجم زمانی که مالک دوزخ تورا وارد دوزخ کرد تو وارد آتش مشو ، سپس هر وصیتی را خواستی انجام ده !

گناه نوعی بیماری است ، هر انسانی تحت هر شرایطی ازنظر ساختمان ذات وشئون باطن ، پاک وسالم به دنیا می آید .

شما ای اهل گناه ! همچون بیماران هستید وپروردگار عالمیان چون طبیب است ، صلاح مریض در عمل وتدبیر طبیب است نه دراشتهای بیمار خواسته های او :

گناه ومعصیت وخطا واثم وشرک وکفر وفسق وفجور وفحشاء وفکر ، عبادت استاز غفلت از منعم ومغرورشدن به نعمت ، واعراض از حق ، ومصرف کردن نعمت درمسیر هوا وهوس وشهوات حرام وغیر منطقی .

چه بسیار گنهکارانی که به خود نوید توبه وبازگشت به حق دادند ولی تکرار گناه وادامه معصیت ، نفس آنان را به اسارت هوا وشیطان برد ، وروح گنهکاری در آنان ثابت وپابر جا گشت ،وقدرت وقوت توبه از دست آنان رفت ،وهرگز موفق به انابه ورجوع به حضرت محبوب نشدند ، علاوه بر آن براثر کثرت گناه وتداوم معصیت ، وتراکم خطا ،وسنگینی ظلمت

،و دوری شدید از حق ، وجدایی و فراق از طاعت ،دچار تکذیب علایم ونشانه های حق ،وانکار عذاب وعقوبت شدند ، وآیات الهی را به مسخره گرفتند ، وبا دست خود ، درب رحمت ومغفرت وتوبه وانا به رابه روی خود بستند !

پس باید مراقب باشیم گناه کوچک را کوچک نشماریم که تراکم همین کوچکها ، گناه بزرگ به بار می آورد . تنها توبه کسانی مقبول است که از روی نادانی کار بدی کنند ، پس هر توبه ای به راحتی مقبول نیست و اگر این آدم گنهکار در وادی گناه پیش رفت وبه گناهش ادامه داد ف سیاهی که درصفحه دل او فقط یک نقطه سیاه کوچک بود روبه زیاد شدن می گذارد تا به کلی به یک صفحه سیاه وتاریک مبدل گردد .

« آیا مردمی که بی پروا مرتکب گناهان میشوندچنین می پندارند که ما آنها را با مومنان صالح العمل برابر قرار می دهیم ؟ آنچنان که حیات ومماتشان مساوی باشد اینان بد داوری می کنند» آیه 21 سوره الجاثیه)

4) توبه

هان ای برادر وای خواهر مسلمان ! تا دیر نشده توبه کن که وقت تنگ است . ببینید خداوند تعالی با چه لحنی با بندگان خود سخن می گوید : آیا وقت ان نرسیده است که مومنان دلهایشان به یاد خدا خاشع گردد وخود دربرابر قرآن خاضع شوند ؟

توبه به معنی بازگشت است ، بنده گنهکاری که از مسیر طاعت منحرف شده وبه وادی عصیان افتاده است ،متنبّه می شود وبه مسیر طاعت بر می گردد ، خداهم پس از اینکه از بنده گنهکار اعراض کرده بود ، به لطف وعنایت نسبت به او بر می گردد ، خداوند غفّار نیز از غضب به رحمت واز اعراض به عنایت بازگشت می کند ، پس هم خدا توّاب است وهم بنده . « خداوند تواّبین را دوست میدارد » ( سوره توبه آیه 104)

همچنانکه در قسمت غفلت وگناه توضیح دادیم ، براساس آیات قرآن ومعارف الهیه ، گناه بیماری است ، آن هم بیماری قابل علاج ، وبرای علاج این بیماری طبیبانی چون خداوندکریم ، پیامبران وامامان وعالمان ربانی است که بیمار برای درمان خود باید به این طبیبان مراجعه نماید وبه نسخه آنان عمل کند تا از بیماری شفا گرفته و به عرصه با عظمت صحت وسلامت باز گردد ، ودر کاروان عباد شایسته حق قرارگیرد .

بیمار گناه باید به این حقیقت توجه داشته باشد ، همانگونه که به وقت ظهور بیماری تن با شتاب وعجله برای درمان بیماری به طبیب مراجعه می کند ، تا علاوه براین که از درد رهایی یابد، بیماری ریشه دربدن ندواند ومزمن وغیر قابل علاج نشود، نسبت به درمان بیماری گناه هم باید عجله وشتاب به خرج دهد ، وبه سرعت براساس نسخه حق وارد مدار نورانی توبه وانابه شود ، تا سایه شوم گناه وظلمت معصیت ،وشر شیطان وهوای نفس ازخیمه حیات رخت بربندد ، ونور قبولی توبه وانابه ،وضیاء رحمت و مغفرت ، وروشنایی صحت وسلامت بر قضای زندگی بتابد .

گنهکار به محض بیرون آمدن از چاه غفلت ،وتوجه به وضع ناهنجار خویش ، واحساس این معنا که دربرابر آن همه لطف واحساس وکرم ونعمت های حق ، عمر خود را در شبانه روز به جای منور نمودن به نور طاعت وعبادت و خدمت ومحبت به خلق ، به تاریکی وسیاهی معصیت وخطا وگناه آلوده نموده ، واجب است با تمام گناهان درونی وبرونی ، ترک رابطه کند ، وازبندگی شیطان وهوا دست بردارد ، وبه حضرت حق رجوع نموده ، با قرارگرفتن در صراط مستقیم حیا وشرمندگی وعبادت وبندگی وخدمت به عباد خدا ، گذشته خود را جبران کند.

خداوند درسوره توبه آیات 102و 103 درمورد کسانیکه که گناهان خود اعتراف کردند می فرماید : وگروهی دیگر به گناهان خود اعتراف کردند ، اعمال صالح وناصالحی رابهم آمیختند ، امید می رود که خداوند توبه آنها را بپذیرد ، خداوند غفور ورحیم است از اموال آنها صدقه ای ( زکات ) بگیر تا بوسیله آن آنها را پاک سازی ورشدشان بدهی و به آنها ( هنگام گرفتن زکات ) دعا کن که دعای تو مایه آرامش آنهاست وخداوند شنوا ودانااست .

پس آنچه که از نظر قرآن مطرح می شود درمورد توبه ، موضوع جداکردن مال از خود درراه خدا است ، آن هم با دست خود .

{ امام صادق (ع) در مورد آداب دعا مطالبی فرموده اند که بی ارتباط با توبه نیست ، ایشان می فرمایند : وقتی می خواهید دعا کنید وخیری از خدا بخواهید اول خدا را مدح به صفات کمالش کنید ، درمقابل نعمتهایی که به شما داده ثنا وستایشش بنمایید آنگاه به گناهانی که مرتکب شده اید اقرار کنید ، پس از آن حوائج خود را بخواهید .

تمام علمای اسلام در وجوب ولزوم توبه اتفاق نظر دارند ودر متن